Web Erişilebilirliği: WCAG, ADA, Bölüm 508 Farkları

• Yazar: Büşra Özer
• 18 Oct 2025
• 10 dk okuma

Web erişilebilirliği standartlarına uyum sağlamak, dijital dünyayı herkes için ulaşılabilir kılmanın temelini oluşturur. Bu, görme, işitme, motor veya bilişsel engelleri olan bireylerin interneti özgürce ve eşit bir şekilde kullanabilmesi anlamına gelir. Kapsayıcı bir dijital ortam yaratmak, sadece etik bir sorumluluk değildir. Aynı zamanda dijital erişilebilirlik Türkiye'de yasal bir zorunluluk haline gelmiştir.

Peki, sıkça duyduğumuz WCAG, ADA ve Bölüm 508 ne anlama geliyor ve aralarındaki farklar nelerdir? Bir web sitesinin erişilebilirlik standartlarına uygun olması için ne yapılması gerekiyor? Bu yazı, bu soruların cevaplarını detaylı bir şekilde açıklayacak.

ADA Nedir?

Americans with Disabilities Act (ADA), yani Amerikan Engelliler Yasası, 1990 yılında yürürlüğe girmiş bir ABD sivil haklar yasasıdır. Engelli bireylere karşı ayrımcılığı yasaklar ve istihdam, ulaşım, kamuya açık alanlar ve iletişim gibi çeşitli alanlarda eşit erişim sağlamayı hedefler. İlk başta fiziksel alanlar için tasarlanmış olsa da, mahkemeler tarafından web siteleri ve mobil uygulamalar gibi dijital hizmetleri de kapsadığı yorumlanmıştır.

ADA'nın dijital erişilebilirlik için belirli teknik kriterleri yoktur. Ancak, mahkemeler bir web sitesinin ADA'ya uygun olup olmadığını belirlerken sıklıkla Web İçeriği Erişilebilirlik Rehberi AA Seviyesi'ni referans standart olarak kullanmıştır. Örneğin, Gil v. Winn-Dixie Stores (2017) ve Robles v. Domino’s Pizza (2019) davaları, web sitelerinin ve mobil uygulamaların da ADA kapsamına girdiğini açıkça göstermiştir.

Türkiye'deki Geçerlilik: ADA'nın Türkiye'de doğrudan yasal bir geçerliliği yoktur. Ancak, Türkiye'de faaliyet gösteren ve aynı zamanda ABD'de de iş yapan (veya ABD'deki müşterilere hizmet veren) bazı çok uluslu şirketler, kendi iç politikaları gereği global erişilebilirlik standartlarına uyum sağlamak amacıyla ADA ilkelerini göz önünde bulundurabilirler.

Bölüm 508 Nedir?

Bölüm 508, 1973 tarihli ABD Rehabilitasyon Yasası'nın bir parçasıdır. Bu yasa, federal kurumların tüm elektronik ve bilgi teknolojilerini engelli bireyler için erişilebilir kılmasını zorunlu kılar. Bu, kamuya açık web sitelerinden kurum içi sistemlere, belgelere ve yazılım uygulamalarına kadar her şeyi kapsar.

Bölüm 508, federal kurumlar, yükleniciler ve dijital araçlar veya hizmetler tedarik eden satıcılar için geçerlidir. Eğer şirketiniz ABD hükümetiyle çalışıyorsa, dijital ürünlerinizin bu yasanın belirlediği web erişilebilirliği kriterlerini karşılaması gerekir.

2018 yılında Bölüm 508, WCAG 2.0 Seviye AA ile uyumlu hale getirilmek üzere güncellenmiştir. Bu, uyumluluk için teknik standardın net bir şekilde tanımlandığı anlamına gelir. Kurumlar ve satıcılar, dijital çözümler geliştirirken veya tedarik ederken bu gereksinimlere uymak zorundadır. ADA'dan farklı olarak, Bölüm 508'in uygulanması öncelikle tedarik kontrolleri ve dahili incelemeler yoluyla gerçekleşir.

Türkiye'deki Geçerlilik: Bölüm 508'in Türkiye'de doğrudan yasal bir geçerliliği yoktur. Türk şirketleri, ABD federal hükümeti ile iş yapmadıkları sürece Bölüm 508'e uymak zorunda değildir.

WCAG Nedir?

Web Content Accessibility Guidelines, yani Web İçeriği Erişilebilirlik Rehberi, World Wide Web Konsorsiyumu (W3C) tarafından geliştirilen uluslararası teknik standartlardır. WCAG, web ve dijital içeriğin görme, işitme, motor ve bilişsel bozukluklar dahil olmak üzere çok çeşitli engelli insanlar için nasıl erişilebilir hale getirileceğini açıklar.

Web Content Accessibility Guidelines'ın farklı sürümleri ve uyumluluk seviyeleri bulunmaktadır:

• WCAG 2.0 (2008): Dört temel ilkeyi tanıttı: içeriğin algılanabilir, çalıştırılabilir, anlaşılabilir ve sağlam olması (POUR ilkeleri). Bölüm 508 dahil birçok yasal çerçeve tarafından hala referans alınmaktadır.
• WCAG 2.1 (2018): Düşük görüşlü, bilişsel sınırlamaları olan ve mobil cihaz kullanan kişiler için erişilebilirliği artıran ek yönergeler içerir. Modern erişilebilirlik stratejilerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
• WCAG 2.2 (2023): Daha net odak göstergeleri, sürükleme hareketlerine destek ve erişilebilir kimlik doğrulama gibi ihtiyaçları ele alan dokuz yeni başarı kriteri ekler. Bazı ülkeler politikalarını bu sürüme göre güncellemektedir.

Her sürüm, bir önceki seviyeyi temel alan üç Web Content Accessibility Guidelines uyumluluk seviyesi içerir:

• Seviye A: Resimler için alternatif metin, form etiketleri ve klavye navigasyonu gibi temel erişilebilirlik gereksinimlerini kapsar. Önemli engelleri kaldırır ancak çoğu kullanıcı için tam erişilebilirliği desteklemez.
• Seviye AA: Yeterli renk kontrastı, görünür odak göstergeleri ve yeniden boyutlandırılabilir metin gibi gereksinimleri ekler. ABD'deki Bölüm 508 dahil yasalar ve politikalar tarafından en yaygın kullanılan standarttır.
• Seviye AAA: Videolar için işaret dili, genişletilmiş sesli açıklamalar ve ayrıntılı hata mesajları gibi ileri kriterleri içerir. Genellikle yasa tarafından zorunlu değildir ve uygulanması en zor seviyedir.

WCAG'ın kendi başına yasal bağlayıcılığı olmasa da, dünya genelindeki birçok yasa ve tedarik politikası onu bir kıyaslama ölçütü olarak referans alır.

Türkiye'deki Geçerlilik: Türkiye'de doğrudan bir yasa veya yönetmelik olarak Web Content Accessibility Guidelines atıfta bulunulmasa da, kamu kurumları ve kuruluşlarının web siteleri için erişilebilirlik konusunda Web Content Accessibility Guidelines standartları fiili olarak referans alınmaktadır. Özellikle e-Devlet projeleri ve kamuya açık hizmetlerde bu yönergeler büyük ölçüde uygulanmaktadır. Özel sektör için ise zorunluluktan ziyade bir iyi uygulama örneğidir.

WCAG, ADA ve Bölüm 508 Arasındaki Fark

WCAG, kendi başına bir yasal zorunluluk olmasa da, Bölüm 508 gibi birçok yasanın teknik temelini oluşturur. Bu nedenle, WCAG standartlarına uyum sağlamak, çoğu durumda yasal uyumluluğun da anahtarıdır.

WCAG, ADA ve Bölüm 508 Kimleri Etkiler?

• ADA: ABD'de kamuya açık hizmet sunan tüm işletmeler ve kuruluşlar (perakende web siteleri, sağlık portalları, eğitim platformları vb.) ADA'ya uymak zorundadır. Bu, 25 veya daha fazla çalışanı olan kuruluşları kapsar.
• Bölüm 508: Federal kurumlar ve bu kurumlara dijital araçlar veya hizmetler sağlayan yükleniciler ve satıcılar için geçerlidir. Kamu belgeleri, elektronik ve bilgi teknolojileri ve web tabanlı eğitimler de buna dahildir. Ayrıca, çoğu eyalet hükümeti ve kamu kuruluşu da Bölüm 508 standartlarına uymaktadır.
• WCAG: Küresel çapta dijital içerik oluşturan herkesi etkiler. Bir yasa olmasa da, birçok ülkenin ve kuruluşun erişilebilirlik politikalarının temelini oluşturur.

Önemli Bir Not: 15'ten az çalışanı olan işletmelerin ADA uyumluluğundan muaf olduğu yanılgısı yaygındır. Ancak bu kural, yalnızca istihdamla ilgili ADA Başlık I için geçerlidir. Başlık III (kamuya açık alanlar) için böyle bir istisna bulunmamaktadır. Ayrıca, dini kuruluşlar ve belirli koşulları karşılayan özel kulüpler ADA Başlık III'ten muaftır.

WCAG, ADA ve Bölüm 508'e Nasıl Uyumlu Olunur?

Erişilebilirlik standartlarına uyum sağlamak için yapılandırılmış bir yaklaşım izlemek önemlidir:

• Dijital Varlıklarınızı Denetleyin: Web sitelerinizi, uygulamalarınızı, PDF'lerinizi ve dahili platformlarınızı gözden geçirin. Otomatik araçlar ve manuel denetimlerle sorunları tespit edin.
• Sorunları WCAG Kriterleriyle Eşleştirin: Bölüm 508 ve ADA'nın her ikisi de WCAG'yi teknik referans olarak kullandığından, WCAG'ye uymak üçü için de uyumluluk sağlar. Sorunları WCAG başarı kriterleri ve seviyelerine (A, AA, AAA) göre düzenleyin.
• Kritik Erişilebilirlik Boşluklarını Giderin: Eksik alternatif metinler, form etiket hataları veya klavye tuzakları gibi erişimi engelleyen Seviye A ve AA hatalarından başlayın.

• Tedarikte Erişilebilirliği Dahil Edin: Satıcılardan WCAG 2.0 veya üzeri ile uyumlu VPAT'ler (Gönüllü Ürün Erişilebilirlik Şablonu) talep edin.
• Ekipleri Eğitin ve Süreçleri Güncelleyin: Erişilebilirliği tasarım, geliştirme, kalite güvencesi ve içerik iş akışlarınızın bir parçası haline getirin.
• Yardımcı Teknolojilerle Test Edin: Ekran okuyucular (NVDA, VoiceOver gibi), klavye navigasyonu ve diğer yardımcı araçları kullanarak deneyimleri doğrulayın.
• Erişilebilirlik Beyanı Yayınlayın: Kuruluşunuzun dijital erişilebilirliğe olan taahhüdünü belirten, halka açık bir erişilebilirlik beyanı oluşturun. Bu, devam eden çabaları, son iyileştirmeleri ve bilinen sınırlamaları içermelidir.
• Uyumluluğu İzleyin ve Sürdürün: Otomatik testler, manuel testler ve kullanıcı geri bildirimleri aracılığıyla sürekli izleme ayarlayın. Her büyük güncelleme, yeniden tasarım veya üçüncü taraf entegrasyonundan sonra dijital varlıklarınızı yeniden denetleyin.

Web Erişilebilirliğini Artırmaya Yönelik Sonraki Adımlar

Bir web sitesini ADA uyumlu hale getirmenin en kapsamlı yolu, saygın bir sağlayıcı tarafından denetlenmesi ve düzeltilmesidir. Kullanıcı testi gibi ek belgelendirmeler de bu iddiayı güçlendirebilir.

Web Erişilebilirliği için Önemli Bir Kontrol Listesi:

• Alternatif Metinleri Düzeltin: Görseller için açıklayıcı alt metinler ekleyin.
• Form Alanı Etiketlerini Düzeltin: Tüm form alanlarının doğru etiketlere sahip olduğundan emin olun.
• Tam Klavye Navigasyonunu Sağlayın: Sitenizin klavye ile tamamen gezilebilir olduğundan emin olun.
• WAVE Tarama Hatalarını Sıfırlayın: Erişilebilirlik sorunlarını belirlemek için WAVE gibi otomatik araçları kullanın ve hataları giderin.
• Erişilebilirlik Beyanı Yayınlayın: Web sitenizde erişilebilirlik taahhüdünüzü belirten bir beyan bulundurun.
• Sıkça Talep Edilen Diğer Sorunları Giderin: Davalara en sık konu olan diğer erişilebilirlik sorunlarını önceliklendirin.
• WCAG 2.1 AA Uyumluluğuna Yönelin: Bu seviyeye ulaşmak için gerekli adımları atın.
• Web Sitenizi Denetleyin: Manuel bir erişilebilirlik denetimi yaptırın.
• Web Sitenizi Düzeltin: Denetim sonucunda tespit edilen sorunları giderin.
• Kullanıcı Testi Yaptırın: Engelli kullanıcılarla gerçek deneyim testi yapın.

Web erişilebilirliği sertifikası almak için, saygın bir sağlayıcı tarafından verilen bir uyumluluk beyanı en iyi yoldur. Unutulmamalıdır ki, hiçbir dijital erişilebilirlik sağlayıcısı yasal bir düzenleyici kurum değildir, bu nedenle doğrudan "ADA uyumluluğu sertifikası" yerine "uyumluluk beyanı" terimi daha doğrudur.

Maliyetler

Web erişilebilirliği hizmetlerinin maliyeti, web sitesinin karmaşıklığına, sorun sayısına ve projenin kapsamına göre değişir. WCAG 2.1 AA denetimleri genellikle 3.500 dolardan başlar ve 12.500 doların üzerine çıkabilir. Düzeltme maliyetleri de genellikle denetim maliyetlerine benzerdir. Kullanıcı testleri ise 750 ila 2.000 dolar arasında değişebilir.

Eğitim Neden Önemli?

Dijital ekibinizi eğitmek kritik öneme sahiptir çünkü web sitenizi erişilebilir hale getirmek sadece bir adımdır; erişilebilirliği sürdürmek de aynı derecede önemlidir. İçerik yöneticiniz erişilemez içerik yüklerse veya web geliştiriciniz kodu yanlış güncellerse, web sitenizin erişilebilirliği hızla bozulabilir.

Web erişilebilirliği, sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda herkes için kapsayıcı bir dijital deneyim sunmanın etik bir sorumluluğudur. Proaktif olmak, hem yasal risklerden kaçınmak hem de daha geniş bir kitleye ulaşmak için en iyi yaklaşımdır.