Yapay Zeka Küresel Algısı: UNDP'den Kritik Bulgular

• Yazar: Büşra Özer
• 10 Nov 2025
• 6 dk okuma

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yürütülen küresel bir kamuoyu araştırması, yapay zeka küresel algısını ve bu teknolojinin insan gelişimi üzerindeki etkisine dair beklentileri ortaya koydu. Dünya nüfusunun %63’ünü temsil eden 21 ülkeyi kapsayan bu geniş çaplı UNDP yapay zeka anketi, farklı kültürel, sosyoekonomik ve kurumsal bağlamlardaki bireylerin yapay zekaya (AI) karşı geliştirdiği tutumları ve beklentileri gözler önüne seriyor.

Bu anketin sonuçları, politika yapıcılar için kapsayıcı ve etkili stratejiler geliştirme yolunda veri odaklı iç görüler sunarken, AI'ın sosyal faydasına olan güvenin ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre nasıl farklılaştığını gösteriyor. Özellikle Türkiye yapay zeka kullanım oranları ve küresel istihdam beklentileri, AI'ın geleceğinin sadece teknolojik ilerlemelerle değil, aynı zamanda toplumsal tercihlerle de şekilleneceğini vurguluyor.

UNDP Yapay Zeka Anketi Ne Zaman ve Nasıl Yapıldı?

• Ne Zaman ve Nasıl: Küresel kamuoyu anketi, Kasım 2024 ile Ocak 2025 tarihleri arasında gerçekleştirildi. Çalışma, Bilgisayar Destekli Telefon Görüşmeleri (CATI) ve web anketleri (CAWI) gibi karma yöntemler kullanılarak yapıldı. Bu metodoloji, farklı gelişim aşamalarındaki ülkelerden ulusal temsile sahip veriler toplanmasını sağladı.
• Kimler Katıldı: Anket, yaş, cinsiyet ve eğitim seviyeleri açısından demografik temsil gücü gözetilerek, ülke başına yaklaşık 1.000 katılımcıdan oluşan örneklemlerle toplam 21 ülkede gerçekleştirildi. Bu geniş kapsam, yapay zeka küresel algısının kültürel ve kurumsal bağlamdaki çeşitliliğini yansıtmayı amaçladı.

Yapay Zekaya Güven Neden Ülkelere Göre Değişiyor?

Yapay zeka küresel algısına göre, AI sistemlerinin toplumun en iyi çıkarları doğrultusunda tasarlandığına duyulan güven, ülkelerin İnsani Gelişme Endeksi (HDI) düzeyine göre çarpıcı farklılıklar gösteriyor:

• Yüksek Şüphecilik (Çok Yüksek HDI Ülkeleri): ABD ve Almanya gibi çok yüksek HDI ülkelerinde şüphecilik baskındır. Nüfusun yarısından fazlası, yapay zekanın toplumsal çıkarlara uygun davrandığı konusunda kuşku duyuyor. Bu, teknolojinin etkileri ve olası riskleri hakkında daha fazla farkındalık ve eleştirel düşüncenin bu toplumlarda daha yaygın olduğunu düşündürüyor.
• Yüksek Güven (Orta ve Düşük HDI Ülkeleri): Yüksek, orta ve düşük HDI ülkelerinde ise güven seviyesi yüksektir. Yüksek HDI ülkelerinde ankete katılanların neredeyse onda yedisi, düşük ve orta HDI uluslarında ise yaklaşık üçte ikisi, yapay zekanın sosyal niyetlerine güvendiğini belirtiyor. Bu durum, gelişmekte olan ülkelerde yapay zekaya karşı ekonomik fırsatlar ve toplumsal fayda beklentisinin daha yüksek olduğunu gösteriyor.

Yapay Zeka ve İstihdam Beklentileri Nasıl Şekilleniyor?

Anket sonuçları, yapay zeka ve istihdam beklentilerinin küresel çapta bir umut ve belirsizlik karışımı içerdiğini gösteriyor:

• Yıkım ve Yaratım Dengesi: Katılımcıların yaklaşık %60'ı, yapay zekanın yeni iş fırsatları yaratmasını beklerken, yarısı iş süreçlerinin otomasyonla kaybolacağını öngörüyor. Bu, hem yaratıcılığın hem de yapısal değişimin aynı anda beklendiği karmaşık bir tabloyu ortaya koyuyor.
• Otomasyondan Çok Güçlendirme (Augmentation): Çoğu meslekte ve ülkede, yapay zekanın işi tamamen otomasyonla yok etmesinden ziyade, insan işini artırma ve güçlendirme beklentisi daha baskındır. Bu vizyonun gerçekleşmesi, insan-AI işbirliğine dayalı bir "tamamlayıcılık ekonomisinin" geliştirilmesine ve çalışanların yeni beceriler kazanmasına bağlı olacaktır.
• Optimizmin Yüksek Olduğu Alanlar: Özellikle düşük ve orta HDI bağlamlarında, yapay zekanın getireceği artan üretkenlik ve yeni roller konusunda iyimserlik daha yüksektir.

Türkiye Yapay Zeka Kullanım Profili Ne Durumda?

UNDP yapay zeka anketinin Türkiye yapay zeka verileri, ülkedeki etkileşim sıklığını ve kullanım amaçlarını detaylıca gösteriyor:

• Etkileşim Sıklığı: Türkiye'deki katılımcıların neredeyse yarısı (%47,9) yapay zeka ile hiç etkileşimde bulunmadığını belirtiyor. Bu oran, ABD (%34,88) ve Almanya (%30,05) gibi yüksek HDI ülkelerine kıyasla dikkat çekici şekilde yüksektir. Ancak, haftada bir veya daha fazla yapay zeka ile etkileşim kurduğunu belirtenlerin oranı %32,74'tür. Bu, kullanıcı kesimin teknolojiyi yoğun olarak benimsediğini gösteriyor.
• İş ve Eğitim Kullanımı: Türkiye'de iş amaçlı kullanım (%6,84) ve eğitim amaçlı kullanım (%10,22), ABD ve Almanya gibi ülkelere kıyasla düşüktür. Bu, Türkiye yapay zeka uygulamalarının profesyonel iş akışlarına ve eğitime entegrasyonunda henüz başlangıç aşamasında olduğunu gösteriyor.
• Özel Amaçlı Kullanım: AI kullanan Türk katılımcıların en büyük oranı (%79,7) yapay zekayı özel amaçlar (sosyal medya, eğlence, bilgi arama) için kullandığını belirtmiştir. Sosyal medyada kullanım oranı %30,91'dir.

TÜİK, bu sene Yapay Zeka Zihin Haritası ile ilgili verileri ilk defa paylaşmıştır.

AI Kültürel Uyum: Yapay Zeka Yerel Gibi Konuşuyor mu?

AI kültürel uyum, yapay zekanın farklı dillerde ve kültürel bağlamlarda ne kadar doğal ve yerel gibi algılandığı ile ilgilidir. Anket sonuçları, yapay zekanın bu alanda hala geliştirilmesi gerektiğini gösteriyor:

• Yerel Algı: Küresel katılımcıların neredeyse yarısı (%46), yapay zeka araçlarının "bazen" kendi yerel topluluklarından biri gibi konuştuğunu belirtiyor.
• Uyumsuzluk: %26 gibi önemli bir kesim ise yapay zeka araçlarının kendilerine "asla" yerel gelmediğini ifade ediyor.
• Önyargıların Yansıması: Bu bulgular, yapay zeka sistemlerinin eğitildiği baskın bağlamlardan (çoğunlukla İngilizce ve Batı kültürü) kaynaklanan kültürel ve dilsel önyargıları taşıdığını gösteriyor. Bu durum, etkileşimlerin daha kapsayıcı, güvenilir ve ilişkilendirilebilir olması için AI kültürel uyumun artırılması gerektiğinin altını çiziyor.

Yapay Zeka Küresel Algısı Neyi İşaret Ediyor?

Yapay zeka küresel algısı, karmaşık ve çift yönlü bir geleceğe işaret ediyor: Bir yandan teknolojiye karşı yüksek güven ve ekonomik fırsat beklentisi varken, diğer yandan şüphecilik ve etik/kültürel uyumsuzluk endişeleri mevcut. UNDP yapay zeka anketinin sonuçları, yapay zekanın geleceğinin, şirketlerin sunduğu araçlardan çok, ülkelerin bu teknolojiyi nasıl yöneteceği, eğitim stratejilerini nasıl şekillendireceği ve küresel işbirliğini nasıl sağlayacağı ile belirleneceğini gösteriyor. Türkiye yapay zeka alanında, profesyonel işgücünün becerilerini artırmaya yönelik politikaların önceliklendirilmesi gerektiğine dair önemli bir iç görü edinilmiştir.