Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi Risk Raporunu Açıkladı

• Yazar: Necmiye Tuncer
• 30 Oct 2025
• 11 dk okuma

Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi (TRAI), yapay zekanın etik, güvenlik ve denetim boyutlarına odaklanan “Yapay Zeka Risk Raporu”nu yayımladı.
Ağustos 2025’te kamuoyuyla paylaşılan rapor, Türkiye’de yapay zekanın potansiyel tehditlerini sistematik biçimde inceleyen kapsamlı belge olma özelliği taşıyor.

Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi (TRAI) Nedir?

Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi (TRAI), Türkiye’de yapay zeka ekosistemini güçlendirmeyi, sektörler arası iş birliğini artırmayı ve ülkenin bu alandaki stratejik vizyonunu desteklemeyi amaçlayan bağımsız bir girişimdir. 2017 yılında kurulan TRAI, hem özel sektör hem de akademi dünyasını ortak bir zeminde buluşturmayı hedefliyor.

İnisiyatifin çalışmaları arasında, yapay zeka ekosistem haritaları oluşturmak, etik ilkeler üzerine politika belgeleri hazırlamak ve Türkiye’nin yapay zeka farkındalığını artırmak yer alıyor. TRAI, bu yönüyle yalnızca bir teknoloji girişimi değil, aynı zamanda toplumsal dönüşümün paydaşı konumunda.

Yapay Zeka Risk Raporu Nedir?

TRAI’nin resmi sitesinde Ağustos 2025 yılında yayımladığı “Yapay Zeka Risk Raporu”, yapay zekanın yaratabileceği etik, sosyal, çevresel ve güvenlik odaklı riskleri kapsamlı biçimde analiz eden bir değerlendirme çalışmasıdır.
Bu rapor, yalnızca risk başlıklarını listelemekle kalmıyor; her bir risk için tanım, olası zararlar, gerçekleşme olasılıkları ve önerilen çözümler sunuyor.
TRAI, özellikle veri güvenliği, algoritmik tarafsızlık, şeffaflık, denetim ve etik yapay zeka politikaları üzerinden bir risk haritası çiziyor.

Bu tür risk raporları dünyada yaygın bir uygulama haline gelmiş durumda; örneğin 2025’te yayımlanan Uluslararası AI Güvenlik Raporu gibi belgeler, küresel AI risklerini analiz ediyor. 
Türkiye açısından, bu rapor odak alanları açısından önemli bir örnek.

Raporun İçeriği: Etik Yapay Zeka, Güvenlik ve Denetim Ekseni

Raporda yapay zekanın hızlı gelişimiyle birlikte ortaya çıkan en büyük tehlike, denetimsiz kullanım ve veri ihlalleri olarak belirtiliyor. Yapay zeka modellerinin kontrolsüz biçimde yaygınlaşması, hem bireysel gizliliği hem de ulusal güvenliği tehdit edebilir.

Rapor, ayrıca algoritmik önyargıların ve etik dışı uygulamaların toplumsal eşitsizlikleri derinleştirebileceğine dikkat çekiyor. Bu nedenle TRAI, her yapay zeka uygulamasının bir etik çerçeveye dayanması gerektiğini vurguluyor. Denetlenebilirlik, şeffaflık ve sorumluluk ilkeleri, bu raporun temel omurgasını oluşturuyor.

TRAI, yapay zekayı Türkiye’nin dijital dönüşümünde kritik bir sıçrama fırsatı olarak değerlendiriyor. Ancak bu teknolojinin yanlış kullanımının ciddi etik, sosyal ve ekonomik sorunlar doğurabileceğini vurguluyor. Amaç, “korku değil, bilinçli politika üretimi” yaklaşımıyla kamu, özel sektör ve akademi için sağlam bir yol haritası oluşturmak.

Rapor, teknolojik gelişmelerin hızına karşı toplumsal dengeyi korumayı hedefliyor.
Yapay zekanın etik sınırlarının çizilmediği senaryolarda, bireysel mahremiyetin, ekonomik istikrarın ve güvenlik yapısının ciddi risklerle karşılaşabileceği ifade ediliyor.

TRAI’ya göre, yapay zeka teknolojileri insanlığın geleceğini doğrudan etkileyebilecek 10 temel risk başlığı içeriyor.

TRAI’ nin Açıkladığı 10 Temel Risk

1. Otonom Silahlar ve Askeri Kullanım

• Tanım: İnsan müdahalesi olmadan hedef belirleyen ve ateş eden otonom silah sistemleri.
• Zararlar: Sivil kayıplar, savaş hukuku ihlalleri, stratejik dengesizlik, terör örgütlerinin erişimi.
• Olasılık: Orta vadede yaygınlaşma yüksek; birçok ülke aktif Ar-Ge içinde.
• Çözüm: Uluslararası anlaşmalar, “insan denetimi” standartları, etik kurallar, siber güvenlik tedbirleri.

2. İşsizlik ve Ekonomik Dengesizlik

• Tanım: Otomasyonun tekrarlayan işleri devralmasıyla iş kayıpları.
• Zararlar: Sosyal eşitsizlik, gelir dağılımı bozulması, bütçe baskısı, toplumsal huzursuzluk.
• Olasılık: Kısa vadede üretim ve hizmet sektörlerinde artış; uzun vadede yapısal işsizlik.
• Çözüm: Eğitim reformu, yeniden beceri kazandırma programları, sosyal güvenlik reformları, adil vergilendirme.

3. Veri Gizliliği ve Kişisel Mahremiyet İhlalleri

• Tanım: Kişisel verilerin aşırı toplanması ve kötüye kullanımı.
• Zararlar: Mahremiyetin yok olması, veri sızıntıları, psikolojik etkiler, güven erozyonu.
• Çözüm: GDPR benzeri yasal çerçeveler, güçlü siber güvenlik, veri minimizasyonu, kullanıcı kontrolü, uluslararası iş birliği.

4. Yapay Zekada Yanlılık (Bias) ve Adaletsizlik

• Tanım: Eğitim verilerindeki önyargıların algoritmalara yansıması.
• Zararlar: Toplumsal ayrımcılık, fırsat eşitsizliği, kamu güveninin sarsılması.
• Çözüm: Veri çeşitlendirme, model denetimi, açıklanabilir yapay zeka (XAI), etik komiteler, algoritmik adalet yasaları.

5. Karar Verme Süreçlerinde Şeffaflık Eksikliği

• Tanım: “Kara kutu” modellerin karar mekanizmasının anlaşılamaması.
• Zararlar: Etik sorunlar, hesap verebilirlik eksikliği, kamu güven kaybı.
• Çözüm: Açıklanabilir yapay zeka yöntemleri (LIME, SHAP), sade modeller, yasal düzenlemeler, çok paydaşlı denetim.

6. Sahte İçerik Üretimi (Deepfake) ve Bilgi Kirliliği

• Tanım: Gerçeğe çok yakın sahte video, ses ve metin üretimi.
• Zararlar: Dezenformasyon, siyasi istikrarsızlık, medya güveninin yok olması.
• Çözüm: İçerik doğrulama sistemleri, yapay zeka etik kurulları, toplumsal medya okuryazarlığı, cezai yaptırımlar.

7. Yönetilemez veya Kendini Geliştiren Yapay Zeka

• Tanım: Kontrolden çıkabilecek veya insan müdahalesine kapalı hale gelebilecek sistemler.
• Zararlar: Otonom karar döngüsünde yıkıcı etkiler, güvenlik riski.
• Çözüm: Güvenlik protokolleri, acil durdurma (kill switch) mekanizmaları, uluslararası denetim.

8. İnsan Yeteneklerinin ve Bağımsızlığının Zayıflaması

• Tanım: Aşırı yapay zeka bağımlılığı sonucu insanın analitik düşünme becerilerinin körelmesi.
• Zararlar: Yaratıcılığın azalması, kritik karar yetisinin zayıflaması.
• Çözüm: Eğitimde denge yaklaşımı, teknolojiyle birlikte insan merkezli karar süreçleri.

9. Siber Güvenlik Tehditleri

• Tanım: Yapay zeka sistemlerinin hacklenmesi veya manipülasyonu.
• Zararlar: Enerji, ulaşım, sağlık gibi kritik altyapılarda çökme riski.
• Çözüm: Güçlü şifreleme, yapay zeka tabanlı güvenlik sistemlerinin test edilmesi, siber istihbarat iş birliği.

10. Enerji Tüketimi ve Çevresel Etkiler

• Tanım: Büyük modellerin yüksek enerji tüketimi ve karbon ayak izi.
• Zararlar: Çevresel bozulma, kaynak tüketimi, sürdürülemezlik.
• Çözüm: Yeşil yapay zeka (Green AI) yaklaşımları, enerji verimli donanımlar, yenilenebilir kaynaklara geçiş.

Ne Yapmamalıyız? Kaçınılması Gereken Uygulamalar Neler?

TRAI raporu, yalnızca potansiyel riskleri değil, aynı zamanda bu risklerin artmasına yol açabilecek “kötü uygulama örneklerini” de ortaya koyuyor. Yapay zekanın denetimsiz biçimde yaygınlaşmasının, hem toplumsal hem ekonomik dengeleri tehdit edeceği vurgulanıyor.
Raporda özellikle şu hatalı yaklaşımlardan kaçınılması gerektiği belirtiliyor:

• Denetimsiz entegrasyon: Yapay zekayı kamu hizmetleri veya savunma sistemlerine kontrolsüz biçimde entegre etmek büyük güvenlik riski yaratır.
• Şeffaflık eksikliği: Algoritmaların nasıl karar verdiğinin bilinmemesi, önyargıların ve hataların fark edilmemesine yol açar.
• Yetersiz veri kontrolü: Güvenlik, anonimlik ve izin ilkelerine uyulmadığında kişisel gizlilik ihlal edilir.
• Etik dışı tasarım: Kullanıcı çıkarlarını göz ardı eden sistemler, uzun vadede kamu güvenini ve marka itibarını zedeler.
• Enerji ve çevre maliyetlerini yok saymak: Büyük modellerin karbon ayak izi göz ardı edildiğinde sürdürülebilirlik riske girer.
• Güvenlik eksikliği: Siber saldırılara açık sistemler, özellikle kritik altyapılarda ciddi tehdit oluşturur.

Neler Yapabilriz? TRAI’nin ve Literatürün Önerileri Neler?

TRAI, yalnızca uyarı yapmakla kalmıyor; çözüm yolları da sunuyor. Etik ve yönetişim önerileri, hem Türkiye hem de uluslararası ölçekte yapay zekanın güvenli gelişimi için yol haritası niteliğinde:

• Etik ilkeler: Adalet, şeffaflık, insan onuru ve mahremiyet değerlerine dayalı etik çerçeveler oluşturulmalı.
• Denetleyici kurumlar: Bağımsız otoriteler, yapay zeka uygulamalarını düzenli olarak denetlemeli.
• Şeffaflık ve hesap verebilirlik: Modellerin karar süreçleri açıklanabilir olmalı; denetim kayıtları tutulmalı.
• Veri standartları ve gizlilik koruması: Veri anonimleştirme, açık veri politikaları ve kullanıcı bilgilendirmesi standart hale gelmeli.
• Enerji verimliliği: Model tasarımlarında enerji-maliyet dengesi gözetilmeli, çevresel etkiler azaltılmalı.
• Siber güvenlik entegrasyonu: Sistemler, tasarım aşamasından itibaren saldırılara karşı dayanıklı olmalı.
• İnsan merkezli yaklaşım: Kullanıcı geri bildirimleri dikkate alınmalı, insan müdahalesi her zaman mümkün olmalı.
• Uluslararası normlarla uyum: AB Yapay Zeka Yasası, OECD ve UNESCO etik standartlarına paralel politika geliştirilmesi öneriliyor.
• Sürekli izleme: Yapay zeka projeleri yaygınlaştıkça etkileri düzenli olarak gözden geçirilmeli.

Ayrıca, The AI Risk Repository gibi akademik kaynaklar, çok daha geniş risk sınıflandırmaları ve veri temelli analizler sunuyor. Bu tür kaynaklardan yararlanarak Türkiye ölçeğinde risk haritaları çıkarmak mümkün.

Yapay Zeka Risklerinin Toplumsal Etkileri

Raporun dikkat çektiği bir diğer nokta, yapay zekanın teknik sistemlerle sınırlı kalmayan toplumsal dönüşüm gücü. Bu dönüşüm, doğru yönetilmezse sosyal eşitsizlikleri derinleştirebilir:

• İstihdam: Otomasyon bazı meslekleri yok ederken, yeni iş alanları da yaratabilir. Bu geçişte istihdam politikaları kritik rol oynar.
• Eğitim: Yapay zeka destekli öğrenme araçları fırsat eşitsizliğini azaltabileceği gibi, erişim sınırlı bölgelerde uçurum da yaratabilir.
• Mahremiyet: Veri odaklı gözetim sistemleri, bireysel özgürlükleri tehdit edebilir.
• Toplumsal ayrımcılık: Önyargılı algoritmalar, dezavantajlı grupları daha fazla dışlayabilir.
• Kültürel etkiler: Teknolojiye aşırı bağımlılık, eleştirel düşünme ve kültürel çeşitliliği zayıflatabilir.

TRAI, bu nedenle yapay zekanın yalnızca teknik bir araç değil, toplumsal dönüşümü şekillendiren bir güç olarak ele alınması gerektiğini vurguluyor.

Raporun Önemi: Türkiye İçin Stratejik Bir Uyarı

Rapor, Türkiye’nin yapay zekayı etik sınırlar içinde yönetebilmesi için yeni bir politika vizyonu ortaya koyuyor. Yapay zekanın sadece teknolojik bir alan değil, ekonomik, sosyal ve ahlaki bir mesele olduğuna dikkat çekiliyor. TRAI’ye göre, etik ve şeffaf yapay zeka politikaları Türkiye’nin küresel rekabet gücünü artıracak. Raporun, Türkiye’de yapay zeka politikalarının yalnızca teknik değil, aynı zamanda toplumsal boyutunu da gündeme taşıyor. Etik yapay zeka geliştirme kültürünün yerleşmesi, teknolojik ilerlemenin sürdürülebilirliğini sağlayacak.

Yapay zekanın artık kamu yönetiminden eğitime, medyadan sağlığa kadar her alanda kullanıldığını göz önüne aldığımızda; bu rapor, insan merkezli dijital dönüşümün altını çizen bir uyarı niteliğinde. Türkiye’nin teknoloji politikaları açısından bu belge, geleceğin güvenliğini şekillendiren bir kılavuz olarak öne çıkıyor.

Uluslararası Perspektif: AB Yapay Zeka Yasası ile Benzerlikler

Rapor, küresel düzeyde yürütülen yapay zeka düzenlemeleriyle de paralellik gösteriyor.
AB Yapay Zeka Yasası (AI Act), OECD AI İlkeleri ve UNESCO Etik Rehberi, insan hakları, hesap verebilirlik ve denetlenebilirlik ilkelerini öne çıkarıyor. Özellikle Avrupa Birliği’nin 2024’te yürürlüğe koyduğu Yapay Zeka Yasası (AI Act), risk temelli denetim modelini benimseyerek etik ilkeleri zorunlu hale getirmişti. TRAI, Türkiye’nin bu normlarla uyumlu hareket etmesinin hem güven hem de sürdürülebilirlik açısından kritik olduğunu bu yaklaşımın Türkiye’de de benimsenmesi gerektiğini belirtiyor. Rapor, Türkiye’nin uluslararası standartlarla uyumlu hareket etmesinin, ülkenin teknolojik rekabet gücünü ve güvenilirliğini artıracağını vurguluyor.

Türkiye’nin yanı sıra dünyada yapay zeka etiği ve regülasyonu üzerine önemli yaklaşımlar var:

Etik ve Güvenli Yapay Zeka İçin Ortak Adım

“Yapay Zeka Risk Raporu”, yalnızca bir değerlendirme metni değil, Türkiye’nin geleceğine dair etik bir çağrıdır. TRAI, rapor aracılığıyla kamu, özel sektör ve akademi iş birliğini güçlendirmeyi, riskleri minimize ederken inovasyonu teşvik etmeyi amaçlıyor.

Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi’nin çalışması, ülkenin dijital dönüşümünde sorumlu yapay zeka vizyonunu merkeze alıyor. Güvenli, etik ve denetlenebilir sistemler inşa edilmedikçe teknolojik ilerlemenin sürdürülebilir olmayacağı açık bir mesaj olarak veriliyor. Ayrıca yapay zeka eğitimi de geleceğin vazgeçilmez yetkinliği olarak karşımıza çıkıyor.